Ο πόλεμος των δυόμισι ωρών

του Π. Ἔνιγουεϊ

Νέα αποκαλυπτικά και ανατρεπτικά στοιχεία φέρνει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη της Γαλλίδας αρχαιολόγου Simone de Pourboire έπειτα από έρευνα δεκαπέντε και πλέον χρόνων στην πρωτεύουσα της Δημοκρατίας της Μακεδονίας Salonikovo. Για την ακρίβεια η έρευνα διεξήχθη 50 χλμ. νοτιοανατολικά της πόλης, στο χώρο όπου άλλοτε ευημερούσε η ελληνική πόλη Θεσσαλονίκη πριν από την καταστροφή της (1948), πριν δηλαδή από εξακόσια πενήντα χρόνια. Μέχρι σήμερα όλοι θεωρούσαμε αιτία της καταστροφής της πόλης μια φονική πυρκαγιά που είχε ξεκινήσει από την περιοχή του Αγίου Όρους (από το οποίο σήμερα σώζεται μόνο ο Ιερός Ναός του Αγίου Εφραίμ) και λόγω των έντονων νοτιάδων είχε φτάσει στη Θεσσαλονίκη και την είχε καταστρέψει ολοσχερώς. Όμως η Simone de Pourboire έχει κάτι διαφορετικό να μας πει:

«Είναι το πιο συγκλονιστικό γεγονός της ζωής μου. Τα δύο ποιοτικά διαφορετικά

ατσάλινα κομμάτια, που αποκαλύφθηκαν και που 29 κατασκευαστές πυρηνικών όπλων

πιστοποίησαν ότι αποτελούν υπολείμματα πυρηνικών κεφαλών, δεν αφήνουν καμιά

αμφιβολία για το γεγονός πως προέρχονται από δύο διαφορετικές μεταξύ τους ατομικές βόμβες, που ερρίφθησαν πριν από εξακόσια πενήντα χρόνια, τη χρόνια δηλαδή της καταστροφής της Θεσσαλονίκης. Τον Ιούνιο του 1948 μόνο δύο κράτη κατείχαν στο οπλοστάσιό τους αυτή την ξεπερασμένη για τα σημερινά δεδομένα βόμβα: οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και η Σοβιετική Ένωση. Μάλιστα η χρονική απόσταση ανάμεσα στη ρήψη της μιας και της άλλης βόμβας υπολογίζεται στις δυόμισι ώρες, όπως διαπιστώθηκε έπειτα από ραδιοχρονολόγησή τους. Θέλω τέλος να σημειώσω ότι οι Η.Π.Α. είχαν ξαναχρησιμοποιήσει την ατομική βόμβα εναντίον της Ιαπωνίας τον Αύγουστο του 1945, ενώ για τη Σοβιετική Ένωση ήταν η παρθενική της φορά, και γι’ αυτό εικάζεται ότι η βόμβα τηςήταν μειωμένης ισχύος, αν και όχι πολύ λιγότερο καταστροφική».

Αλλά ποια τα αίτια της ρήψης των πυρηνικών αυτών βομβών; Γιατί επελέγη η

Θεσσαλονίκη; Γιατί είχαν διαφορά μεταξύ τους δυόμισι ώρες; Ποιες οι συνέπειες; Γιατί

συγκαλύφτηκε το γεγονός πίσω από το μύθο της καταστροφικής πυρκαγιάς; Τα αναπάντητα αυτά ερωτήματα θα μας τα λύσει η ανακοίνωση της Simone de Pourboire στον Αρχαιολογικό Σύλλογο Γαλλίας, η οποία περιληπτικά έχει ως εξής:

Η αρχή του τέλους της καταστροφής της Θεσσαλονίκης είναι το αποτέλεσμα μιας εμφύλιας μάχης, της περιβόητης Μάχης της Κόνιτσας (σημερινή Konitse, στην αλβανική επαρχία Gjirokaster) μεταξύ του Ελληνικού Στρατού και των αντάρτικων κομμουνιστικών* ομάδων με το όνομα Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (στο εξής Ε.Σ. και Δ.Σ.Ε. αντίστοιχα) τον Δεκέμβρη του 1947. Η πολυαίμακτη μάχη έληξε με νίκη του Δ.Σ.Ε., νίκη όμως που οφειλόταν σε ένα καθαρά τυχαίο γεγονός και όχι στην υπεροπλία του στη συγκεκριμένη μάχη.

Οι Έλληνες κομμουνιστές εκείνα τα χρόνια σκόπευαν να καταλάβουν την εξουσία πάση

θυσία, να εγκαθιδρύσουν τον κομμουνισμό στην Ελλάδα και να ενώσουν τη χώρα τους με το Ανατολικό Μπλοκ υπό την κυριαρχία της Σοβιετικής Ένωσης. Για το λόγο αυτό

δημιούργησαν έναν αντάρτικο στρατό, βοηθούμενοι με στρατιωτικό υλικό από άλλες

κομμουνιστικές χώρες, όπως η Πολωνία, η Τσεχοσλοβακία και οι γειτονικές Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία. Τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο προσπαθούσαν να δημιουργήσουν έναν «ελεύθερο ζωτικό χώρο» μέσα στο ελληνικό κράτος, όπου θα ίδρυαν την πρωτεύουσά τους, στην οποία θα εγκαθίστατο η διοίκησή τους, η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, με ηγέτη τον Νίκο Ζαχαριάδη. Η Μάχη της Κόνιτσας είχε αυτόν ακριβώς το σκοπό: να μετατρέψει την πόλη σε πρωτεύουσα των ανταρτών. Και τα κατάφεραν με συντονιστή τον στρατηγό τους τον Μάρκο Βαφειάδη. Όμως αυτό που έκρινε τον αγώνα δεν ήταν ούτε οι στρατιωτικές ικανότητες του

στρατηγού τους, ούτε η υπεροπλία τους, όπως είπαμε, ούτε οι εφεδρείες τους, που

υπερτερούσαν, αλλά ένα λανθασμένο τελεσίγραφο! Η στρατιωτική διοίκηση της Κόνιτσας, ενώ η μάχη ήταν ακόμη αμφίρροπη, έστειλε τελεσίγραφο προς την πρωτεύουσα της επαρχίας, τα Ιωάννινα (σημερινό Ioannde, κεφαλοχώρι της προαναφερθείσας αλβανικής επαρχίας), «όπως στείλουν επειγόντως ενισχύσεις πριν είναι αργά». Όμως εξαιτίας ενός λάθους εκ παραδρομής οι ενισχύσεις (πέντε τάγματα) δεν κατευθύνθηκαν προς την Κόνιτσα, αλλά προς τη… Βόνιτσα (εκτελούνται αρχαιολογικές εργασίες για την ανεύρεσή της), σε κατεύθυνση δηλαδή αντίθετη και πολλά χιλιόμετρα μακριά από το πεδίο μάχης. Έτσι η Μάχη της Κόνιτσας ήταν η πρώτη σημαντική νίκη και ενδεχομένως η πιο καθοριστική για την κατάληψη της εξουσίας από τον Δ.Σ.Ε. Την άλλη μέρα η Κόνιτσα αναγνωρίστηκε επίσημα από όλα τα κομμουνιστικά κράτη ως «η πρωτεύουσα της ελεύθερης Ελλάδας και της νόμιμης κυβέρνησής της». Πανικός έπιασε την ελληνική κυβέρνηση στην Αθήνα (σημερινό Athinistan, πρωτεύουσα του ομώνυμου κουρδικού κράτους), η οποία έστειλε στρατιωτικές ενισχύσεις προς την Κόνιτσα για να «καταπνίξει την επανάσταση».

Αλλά ήταν ήδη πολύ αργά. Οι επαναστάτες είχαν οχυρωθεί στα καλύτερα σημεία και

μπόρεσαν άνετα να αποτρέψουν κάθε διείσδυση του Ε.Σ. Μετά από ένα μήνα ανεπιτυχών προσπαθειών οι μεραρχίες του Ε.Σ. (αποτελούμενες κατά το ήμισυ από Βρετανούς οπλίτες) επέστρεψαν άπραγες στη βάση τους, ενώ την ίδια μέρα ο πρωθυπουργός παραιτήθηκε (τη θέση του δεν αναλάμβανε κανένας για τρεις μήνες) και, το χειρότερο, ο βασιλιάς Παύλος και η γυναίκα του, βασίλισσα Φρειδερίκη, αυτοκτόνησαν, μη μπορώντας να δεχτούν το τετελεσμένο γεγονός: την απώλεια του ενός τρίτου των εδαφών του ελληνικού κράτους και μάλιστα από «Έλληνας μπολσεβίκους».

Πράγματι οι βόρειες περιοχές της χώρας είχαν περιέλθει στη δικαιοδοσία των

κομμουνιστών, από τα Ιωάννινα ως τη μισή Θεσσαλονίκη. Για έναν βασιλιά κάτι τέτοιο ήταν τραγικό. Το σχέδιο «Λίμνες» του Ν. Ζαχαριάδη έμοιαζε να υλοποιείται πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι φανταζόταν. Ο καπετάν Μάρκος προβιβάστηκε σε στρατάρχη – ένας βαθμός που αποδιδόταν για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Μετά από όλα αυτά, και κάτω από τις οικονομικές δυσκολίες στις οποίες βρίσκονταν, οι Βρετανοί απέσυραν τα στρατεύματά τους από την Ελλάδα αφήνοντάς τη στο έλεος του… Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Στάλιν.

Παρ’ όλα αυτά η Θεσσαλονίκη αντιστεκόταν. Κι αυτό ήταν που κυρίως εμπόδιζε την

ολοκλήρωση του παραπάνω σχεδίου. Αν έπεφτε η «συμπρωτεύουσα», η κάθοδος των

κομμουνιστών και η κατάχτηση της υπόλοιπης Ελλάδας θα ήταν ζήτημα εβδομάδων, αν όχι ημερών. Η Πελοπόννησος είχε προσφάτως κι αυτή υποκύψει. Μόνο η Στερεά Ελλάδα και κάποια κομμάτια της Θεσσαλίας παρέμεναν «ελληνικά». Οι περισσότερες επαρχίες «έπεφταν» στα χέρια των κομμουνιστών η μία μετά την άλλη σαν ντόμινο.

Μήνες ολόκληρους οι κομμουνιστές όλων των γειτονικών εθνοτήτων προσπαθούσαν να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη με οδομαχίες, με βομβαρδισμούς, με ανατινάξεις κτιρίων, αλλά αυτή αντιστεκόταν σταθερά ακόμη και με τους πιο δυσοίωνους όρους (χιονοθύελλες, θερμοκρασίες υπό το μηδέν, έλλειψη τροφίμων και εφεδρειών κ.ά.). Ήταν το νέο Στάλινγκραντ, όμως αυτή τη φορά αντεστραμμένο.

Τότε επενέβησαν οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής: Η Σοβιετική Ένωση (σήμερα οι

περισσότερες περιοχές της βρίσκονται υπό την κυριαρχία της μετακαπιταλιστικής

Μογγολίας), στην πλευρά των κομμουνιστών, και οι Η.Π.Α. (σήμερα προτεκτοράτο της

Γουατεμάλας), στην πλευρά της δεξιάς ελληνικής κυβέρνησης των Αθηνών.

Όμως η Σοβιετική Ένωση είχε στείλει το μεγαλύτερο μέρος των στρατευμάτων της

κοντά στα βόρεια σύνορα της Κορέας (η μία από τις δύο αποικίες των Frajaliki, των

συμπαθών σε όλους μας εξωγήινων, με την ασημένια φράντζα στο πλάι) και

προετοιμάζονταν για την έναρξη του πολέμου που μετέπειτα ονομάστηκε Πόλεμος της

Κορέας, ο οποίος χώρισε το κράτος στο βόρειο (κομουνιστικό) και στο νότιο

(καπιταλιστικό) τμήμα. Ο Στάλιν θεώρησε ότι ο πόλεμος αυτός ήταν πιο σημαντικός από τον ελληνικό (ή «θεσσαλονικιώτικο») και αδιαφόρησε, τουλάχιστον όσον αφορά την αποστολή έμψυχου σώματος στον ελλαδικό χώρο. Οι Η.Π.Α. από την άλλη πλευρά, βλέποντας τις βρετανικές ταξιαρχίες να αποσύρονται, δεν είχαν τον διαθέσιμο χρόνο, κυρίως λόγω απόστασης, να στείλουν δικές τους στρατιωτικές μονάδες, ενώ συγχρόνως η κοινή γνώμη ήταν αντίθετη σε ακόμα μία πολεμική σύγκρουση με θύματα Αμερικανούς στρατιώτες (δεν είχαν περάσει ούτε δυο χρόνια από τη λήξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου). Έτσι η χρήση της ατομικής βόμβας και από τους δύο «μεγάλους» φάνταζε ως η μόνη συμφέρουσα λύση (οι Σοβιετικοί είχαν ακόμη ένα λόγο: την είχαν πρόσφατα κατασκευάσει και σκέφτονταν να τη χρησιμοποιήσουν για πειραματικούς σκοπούς). Όμως παραμένει αναπάντητο ένα ερώτημα: αν ήταν συμπτωματική ή όχι η ρίψη των δύο αυτών ατομικών βομβών την ίδια ημέρα, με μόλις δυόμισι ώρες διαφορά μεταξύ τους και τόσο κοντά η μία στην άλλη (απείχαν μόλις 35 χλμ.). Εξετάζεται έτσι το ενδεχόμενο να είχε προηγηθεί κρυφή συνεννόηση.

Τα τραγικά αποτελέσματα της αποφράδας εκείνης μέρας ήταν να χαθούν, όπως πρόχειρα υπολογίζεται με τα λιγοστά στοιχεία που υπάρχουν, πάνω από μισό εκατομμύριο ανθρώπινες ζωές Ελλήνων, Αλβανών, Γιουγκοσλάβων και Βούλγαρων, τόσο αριστερών όσο και δεξιών, να ερημωθεί η ευρύτερη περιοχή και να μεταναστεύσουν γύρω στα τρία εκατομμύρια Βαλκάνιοι.

* Κομμουνισμός: το οικονομικοκοινωνικό σύστημα που βασίζεται στην κοινοκτημοσύνη των μέσων παραγωγής και στην

κατάργηση των κοινωνικών τάξεων και διακρίσεων. Ήταν μία από τις δύο ιδεολογίες που κυριάρχησαν στον 20ό αιώνα. Η

άλλη ήταν ο φασισμός. Με το πέρασμα των χρόνων το κίνημα άρχισε να φθίνει. Ο τελευταίος κομμουνιστής ήταν Κινέζος

και απεβίωσε το 2295 από ανακοπή καρδιάς, όταν διαπίστωσε μετά τρόμου ότι βρισκόταν ολομόναχος στην πλατεία Τιεν

Αν Μεν για τον ετήσιο εορτασμό της επετείου της γέννησης του Μάο Τσετούνγκ (πηγή: Αμπρόουζ Μπηρς, Το αλφαβητάρι

του Διαβόλου)