Συνέντευξη με την ποιήτρια Αγγέλα Γαβρίλη: …… η ποίηση σε διαλέγει, δεν τη διαλέγεις…

γράφει ο Δημήτριος Γκόγκας

Κάποιοι άνθρωποι ανάμεσά μας, έχουν ένα μοναδικό χάρισμα. Να γράφουν εξαιρετική ποίηση σε μια εποχή που  φυλακίζεται όλο και περισσότερο στα προβλήματά της. Οι άνθρωποι αυτοί αντιστέκονται με την πέννα τους και τους στίχους τους, προσπαθώντας να επισημάνουν και να καταγράψουν την σκληρότητα, την βία, την μοναξιά, την κοινωνική αδικία. Η φωνή τους ορθώνεται άλλοτε λιτή και άλλοτε σκληρή, αποτυπώνοντας με φωτογραφική ακρίβεια τον κόσμο που μας περιβάλλει.

Την κα Αγγέλα Γαβρίλη την γνωρίσαμε το 2009 με την εξαιρετική ποιητική συλλογή «ΑΡΚ, Ποιήματα σε πέντε πράξεις». Όταν διαβάσαμε ποιήματα και από την συλλογή της «Iridium» επιτακτικά λειτούργησε η ανάγκη  να έρθουμε σε επαφή μαζί της ώστε να αποσπάσουμε λίγα λόγια για την ίδια και την σχέση της με την ποίηση. Την ανακαλύψαμε την στιγμή, που όπως και η ίδια λέει «….όπως ακριβώς συνέβη με τους ποιητές που «ανακάλυψα» εγώ, συχνά τη στιγμή που τους είχα ανάγκη.»

Την ευχαριστούμε από καρδιάς για την ανταπόκρισή μας στην κλήση να μας παραχωρήσει τούτη την μικρή συνέντευξη.

Χρειάστηκαν 33 χρόνια κι ένας Γολγοθάς,

για να καταλάβω ότι δεν είμαι ο Ιησούς.

Ο σταυρός είμαι.

Εξ ου και δεν συμμετέχω στην Ανάσταση.

1. Κυρία Γαβρίλη, καλημέρα σας. Ξεκινώντας τις ερωτήσεις θα ήθελα να σας παραθέσω ένα ποίημα του Αλεξανδρινού ποιητή Καβάφη: «Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον όσο μπορείς: Μην την εξευτελίζεις μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες. Μην την εξευτελίζεις πηγαίνοντας την, γυρίζοντας συχνά κ' εκθέτοντάς την στων σχέσεων και των συναναστροφών την καθημερινήν ανοησία, ως που να γίνει σα μια ξένη φορτική». Θα ήθελα να σας ρωτήσω πώς είναι εφικτό να γίνει καθημερινότητα και ζήση στους ανθρώπους, ο κανόνας του ποιήματος και κατά πόσο ένας ποιητής θα πρέπει δίνοντας και το σωστό παράδειγμα ζωής να τον υλοποιεί. Ο ποιητής εν ολίγοις πρέπει να είναι παράδειγμα τουλάχιστον πνευματικής ζωής;

Νομίζω ότι ο ποιητής δεν μπορεί να διαφέρει πολύ από τους υπόλοιπους ανθρώπους στην καθημερινότητά του, ακόμα και στην «καθημερινήν ανοησία». Γενικά, δεν είμαι υπέρ της άποψης ότι ο ποιητής θα πρέπει να είναι ένας αναχωρητής που βλέπει τη ζωή εκ του μακρόθεν ή αφ’ υψηλού, αλλά να είναι μέσα στη ζωή με τα καλά και τα δύσκολα, τα σοβαρά και τα κωμικά, ακόμα και τα ανόητα… Το ήθος του πνευματικού ανθρώπου από την άλλη, είναι κάτι που με αφορά και με προβληματίζει, αλλά όχι ως σοβαροφάνεια και αναχωρητισμός. Αυτό που θεωρώ εγώ ήθος πνευματικό – και χρέος, είναι να παίρνει θέση ο ποιητής και ας ρισκάρει, σε εκείνα τα σοβαρά θέματα που απασχολούν την κοινωνία, ειδικά σήμερα. Να μιλάει δηλαδή για το δίκιο και για το σωστό, να δίνει τη φωνή του – και δημόσιο βήμα αν είναι προβεβλημένος, σε εκείνους που δεν έχουν φωνή. Δυστυχώς, αν κάτι χαρακτηρίζει την εποχή μας είναι η «σιωπή» των πνευματικών ανθρώπων, με φωτεινές εξαιρέσεις βέβαια, αλλά εξαιρέσεις. Και υπάρχει και το ακόμα χειρότερο, να τάσσονται με τους ισχυρούς για να μη χάσουν τα προνόμιά τους και να προσπαθούν να παρουσιάσουν το μαύρο, άσπρο. Για μένα, αυτό είναι το κριτήριο του ήθους ή της έλλειψής του.

2. Εμφανιστήκατε στα γράμματα και πιο συγκεκριμένα στον χώρο της ποίησης με την ποιητική συλλογή: «ΑΡΚ, Ποιήματα σε πέντε πράξεις», το 2009 από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης. Ακολούθησαν δύο συμμετοχές σε συλλογικές εκδόσεις, για να φτάσουμε το 2012 και στην ποιητική συλλογή «Iridium» (εκδόσεις Momentum). Αυτό το ταξίδι σκέψης που αποκαλύπτεται σε μας μέσα σε αυτό τον χρόνο, πόσο συναρπαστικό είναι για εσάς; Τι συναισθήματα αποκομίσατε και πώς αντιληφθήκατε την σχέση σας με τους αναγνώστες σας;

Είναι ένα ταξίδι εν εξελίξει, οπότε μάλλον δύσκολο να το αξιολογήσω συνολικά. Σίγουρα είναι γεμάτο απρόοπτα. Άλλα είναι ευχάριστα, όπως όταν κάποιοι άνθρωποι που δεν γνωρίζεις σε πλησιάζουν ή σου γράφουν, λέγοντας ότι η δουλειά σου τους συγκίνησε (και αυτή είναι και η μόνη ανταμοιβή για όσους γράφουν). Άλλα είναι δύσκολα, όπως όταν συναντάς ανούσιο ανταγωνισμό ή κακοπροαίρετες συμπεριφορές άνευ λόγου. Αλλά όλα μέσα στο πρόγραμμα είναι και καλοδεχούμενα! Εγώ αυτό που είναι να γράψω θα το γράψω, τα υπόλοιπα δεν με αφορούν. Και η μόνη μου φιλοδοξία είναι κάποτε στο μέλλον, μερικές γενιές μετά, να βρει έστω και ένας το βιβλίο μου, να το διαβάσει και να του πει κάτι για τη ζωή του, όπως ακριβώς συνέβη με τους ποιητές που «ανακάλυψα» εγώ, συχνά τη στιγμή που τους είχα ανάγκη.

3. Παρατηρούμε ότι η ποίησή σας περιέχει έξυπνους συμβολισμούς και όπως γράφει και ο Θεοχάρης Παπαδόπουλος σε κάποια κριτική του έργου σας, περιέχει «ορισμένες υπερρεαλιστικές εικόνες» που μας δίνουν μια ιδιαίτερη αίσθηση. Θα ήθελα να σας ρωτήσω από πού εμπνέεστε στην γραφή σας;

Από τη ζωή τη δική μου αλλά και των άλλων, δίπλα μου και γύρω μου. Και η ζωή δεν είναι μονοδιάστατη ούτε επίπεδη, έχει πολλές πλευρές και «στρώματα», αντιφάσεις, τραγελαφικές καταστάσεις - συχνά σκέφτομαι τη γνωστή φράση του Πούσκιν «πόσο θα ’τανε αστείο, αν δεν ήταν τόσο τραγικό». Ο σουρεαλισμός είναι νομίζω πολύ έντονος στον σύγχρονο τρόπο ζωής και αποδίδει την πολυπλοκότητά του. Ο δικός μου τρόπος να το διαχειριστώ αυτό είναι να «φωτογραφίζω» αυτές τις σουρεαλιστικές εικόνες στα ποιήματά μου: σας διαβεβαιώνω ότι οι περισσότερες δεν είναι προϊόν της φαντασίας μου, απλά χρησιμοποιώ το σύμβολο για να τις αποδώσω ποιητικά.

4. Προσπαθώ να βρω τουλάχιστον στα ποιήματα σας τουλάχιστον που διάβασα, ίχνη του έρωτα και πάντα πέφτω πάνω σε καταγραφές και διαμαρτυρίες πάνω σε κοινωνικά θέματα και ανθρώπινες πληγές. Όντως ο έρωτας απουσιάζει από την ποίησή σας και η πένα σας βρίσκει πρόσφορο έδαφος σε ένα περιβάλλον διάφορο; Προσωπικά το βρίσκω κάτι παραπάνω από ενδιαφέρον. Με γοητεύει.

Αν και έχω γράψει αρκετά ερωτικά ποιήματα, η αλήθεια είναι ότι το χαρακτηριστικό της ποίησής μου δεν είναι το ερωτικό στοιχείο, αλλά το κοινωνικό. Πιστεύω ότι ο καθένας γράφει γι’ αυτό που τον πονάει, που του λείπει, που αναζητά, «για το αγκάθι στο πλευρό του» - τουλάχιστον, όταν είναι ειλικρινής στα γραπτά του και δεν τα χρησιμοποιεί ως βιτρίνα. Για μένα ο έρωτας είναι μια βιωμένη κατάσταση, όχι ένα όνειρο, ένα ιδανικό ή ένας θρήνος για την απώλειά του: τα ερωτικά μου ποιήματα σε αυτό αναφέρονται, στο βίωμα του έρωτα, όχι στην επίκλησή του. Αλλά «το αγκάθι στο δικό μου πλευρό» είναι η κοινωνία στην οποία ζούμε: η σκληρότητα, η βία, η μοναξιά, η κοινωνική αδικία. Αυτό με πονάει, γι’ αυτό γράφω. Ειδικά για εκείνους που δεν προσέχει κανείς, για τους αόρατους ανθρώπους που κυκλοφορούν ανάμεσά μας και δεν τους ρίχνουμε δεύτερη ματιά: τα παιδιά που ζητιανεύουν, οι ηλικιωμένοι που δεν μπορούν να επιβιώσουν, οι σαλοί, οι πόρνες, οι έφηβοι που περιφέρονται έρημοι σαν αδέσποτα σκυλιά, αλλά και οι απελπισμένοι άνθρωποι που σήμερα λόγω των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών γίνονται όλο και περισσότεροι. Δεν μπορώ να κλείσω τα μάτια σ’ αυτό και όταν γράφω, η φωνή μου γίνεται δική τους, δεν μου ανήκει πια.

  

5. Πώς βλέπετε σήμερα την ποίηση στην Ελλάδα; Υπάρχουν σημαντικοί ποιητές που μπορούν και γράφουν ποιήματα που θα έχουν την τύχη των προκατόχων στα σκήπτρα; Γράφονται ποιήματα σήμερα που θα γίνουν σημεία αναφοράς στο μέλλον;

Υπάρχουν τρεις γενιές ποιητών σήμερα στην Ελλάδα που γράφουν, εκδίδουν και παρουσιάζουν τη δουλειά τους, και υπάρχουν εξαιρετικές φωνές και στις τρεις. Ειδικά στους νεότερους κάτω των τριάντα, έχω ξεχωρίσει αρκετά παιδιά που γράφουν πολύ δυνατά και περιμένω πολλά από αυτούς

6. Παρ’ όλο που θα αφουγκραστώ την άποψη ότι «όλος ο κόσμος γράφει» έχω την αίσθηση ότι ο Έλληνας, δεν διαβάζει τουλάχιστον ποίηση σε αντίθεση με την ανάγνωση μυθιστορημάτων που την τελευταία μάλιστα δεκαετία η εκδοτική παραγωγή τους, βρίσκεται σε έξαρση. Ποια η άποψή σας; Πιστεύεται ότι φταίει η ίδια η ποίηση;

Όχι η ποίηση, οι ποιητές φταίνε που συχνά ομφαλοσκοπούν γράφοντας εντελώς αυτοαναφορικά ή ναρκισσιστικά κάνοντας κάποτε και επίδειξη γνώσεων, που αρέσκονται στις «σατραπείες» για να θυμηθούμε τον Καβάφη, που κλείνονται στο μικρόκοσμό τους αντί να ανοιχτούν στον πραγματικό κόσμο. Κι όταν αρνηθείς τον κόσμο, σε αρνείται κι αυτός.

7. Για σας τελικά η ποίηση τι είναι; Πολύ συχνά κάνω αυτή την ερώτηση, αλλά πάντα οι απόψεις των ποιητών/τριών έχουν ενδιαφέρον.

Θα ανατρέξω πάλι σε φράση αγαπημένου μου ποιητή, του Πάμπλο Νερούδα: «Η ποίηση δεν υπάρχει για τους ποιητές, αλλά για εκείνους που την έχουν ανάγκη». Ο ποιητής είναι απλά το μέσο, η φωνή – γι’ αυτό και ασχολούμαι κυρίως με το έργο των ποιητών και λιγότερο με την προσωπικότητά τους ή τη ζωή τους, που λίγο-πολύ κοινή είναι με όλων των ανθρώπων. Κυρίως αυτό, δεν πιστεύω ότι οι ποιητές ανήκουν σε ειδική κατηγορία από τον καθημερινό άνθρωπο: τους δόθηκε ένα χάρισμα, μια κλίση, ένα τάλαντο, αλλά πρέπει να ζήσουν όπως όλοι με τα καθημερινά της βιωτής.

8. Υπάρχουν ποιητές από το έργο των οποίων έχετε επηρεαστεί;

Φυσικά, αλλιώς δεν γίνεται. Από την παιδική σχεδόν ηλικία, εκεί γύρω στα 11, άρχισα να διαβάζω τα ποιητικά βιβλία που υπήρχαν στο σπίτι μου: Καβάφης, Ελύτης, Νερούδα, Χικμέτ. Αυτοί ήταν τα θεμέλια. Στην εφηβεία, έλαμψε σαν αστραπή και τη φώτισε, η Κατερίνα Γώγου – αν γράφω και ό,τι γράφω, σε εκείνη το οφείλω. Έπειτα βρήκα τη Σύλβια Πλαθ, την Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν, τον Μαγιακόφσκι και τον πολύ αγαπημένο μου Έλληνα ποιητή, Γιώργο Θέμελη. Κι ακόμα «ανακαλύπτω» ποιητές και επηρεάζομαι, είμαι απόλυτα ανοιχτή σε αυτό.

9. Αυτό το διάστημα εργάζεστε πάνω σε κάποιο ποιητικό έργο που θα δούμε στο άμεσο μέλλον; Εκτός από την ποίηση απασχολείστε και σε άλλα λογοτεχνικά είδη;

Γράφω ποιήματα αλλά προς το παρόν δεν αποτελούν μέρος ενός ποιητικού έργου, αυτό θα γεννηθεί μέσα μου όταν έρθει ο καιρός του. Πέρα από τη σταθερή μου ενασχόληση με τη βιβλιοκριτική, μόλις ολοκλήρωσα το πρώτο μου μυθιστόρημα και ελπίζω ότι σύντομα θα βρει το δρόμο του.

10. Τέλος, θα ήθελα να μας πείτε ό, τι νομίζετε ότι μπορεί να γραφτεί πάνω στη δουλειά σας και δεν μπορέσαμε να αγκιστρώσουμε από τις ερωτήσεις μας.

Θα πω μόνο ότι η ποίηση σε διαλέγει, δεν τη διαλέγεις. Και ότι της είμαι ευγνώμων για το μονοπάτι που άνοιξε στη ζωή μου…