Κάθε προσπάθεια στο χώρο των τεχνών και των γραμμάτων είναι μια πέτρα στο παραδοσιακό κτήριο του πολιτισμού μας, είναι γιορτή για τον δημιουργό του και χωρίς αμφιβολία και για όλους εμάς τους φίλους και τους αναγνώστες του.
Τον τελευταίο καιρό είχα την τιμή και τη χαρά να κρατώ στα χέρια μου δυο πολύτιμα εργαλεία γλώσσας και δημιουργίας σταλμένα από τον αξιόλογο φίλο συγχωριανό Κώστα Α. Ίσο το «Γλωσσάρι των ιδιωματικών λέξεων Πολύτσανης-Πωγωνίου» και «Φράσεις της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας» αρχαϊκές που χρησιμοποιούνται και στην Πολύτσανη – Πωγωνίου. Είναι πραγματικά δυο ρόδα από τον κήπο της πνευματικής Πολύτσανης και τον ευχαριστώ θερμά για το δώρο που μου έκανε. Εγώ θα τα κρατώ πάντα στο τραπέζι της δημιουργίας μου γιατί θα μου φέρνουν κοντά την γλυκομίλητη λαλιά που θηλάστηκα με το γάλα της μάνας σαν αύρα αγάπης λατρεμένων προσώπων και της Μεγαλόχαρης προγονικής Πολύτσανης της ανεκτίμητης κληρονομιάς της.
Ωστόσο πιστεύω ακράδαντα πως αυτά είναι πολύτιμα εγχειρίδια όχι μόνο για πνευματικούς ανθρώπους αλλά για κάθε απλό πολυτσανίτη όπου γης είναι φορέας μιας ελληνικότητας, που το χαρακτηριστικό γνώρισμα της δεν καθορίζεται μόνο από την καταγωγή ή την κρατική υπηκοότητα. Ως ελληνικότητα νοείται «η συνείδηση του πολίτη, η συνείδηση μιας αρχοντιάς η οποία συνιστά πολιτισμό και αυτή η αρχοντιά είναι ένσαρκη στη γλώσσα, μια γλώσσα ομηρική τριών χιλιάδων χρόνων, στην ιστορική συνείδηση και μνήμη, στην αίσθηση, στην ευαισθησία, στον πολιτισμό και στην τέχνη, στο κάλλος, στον πνευματικό κόσμο, στα ήθη στα έθιμα, στο πολυφωνικό τραγούδι, στην παράδοση. «Γι αυτό τον κοσμοπολιτικό χαρακτήρα της ελληνικότητας επιμένω γιατί νομίζω πως μας χρειάζεται σήμερα…» επισημαίνει ο συγγραφέας φιλόσοφος Χρήστος Γιανναράς.
Στην παρουσίαση του μυθιστορήματός μου «Η Μεγάλη Έξοδος» στα Ιωάννινα τον Μάιο του 2018 παραξενεύτηκα πολύ όταν ένας από τους ομιλητές ο φιλόλογος-ερευνητής Μιχάλης Παντούλας αράδιασε αρκετές πολυτσανήτικες λέξεις που είχαν μπει στο μυθιστόρημα μου ασυνείδητα, χωρίς να το επιδιώξω. Πιστεύω πως αυτό συμβαίνει γιατί η μητρική γλώσσα ρέει στο αίμα μας, είναι τρόπος σκέψεις και τρόπος ζωής.
Στο αρχείο της μνήμης μας υπάρχουν πολλές λέξεις, πολύτιμα ακούσματα, σαν πολύτιμοι λίθοι τις ντοπιολαλιάς μας από τα αγαπημένα μας πρόσωπο, συνήθως από τους παππούδες και γιαγιάδες, αφηγήματα και παραμύθια γύρω από το τζάκι της χειμωνιάτικες νύχτες, κουβέντες από τα γλέντια, τους γάμους, τις κηδείες, όταν ξενυχτούσαμε το νεκρό, από τη σπορά, το θέρο και το αλώνισμα και από όλες τις δραστηριότητες του ανθρώπινου βίου. Το κεφαλοχώρι Πολύτσανη ήταν ένα σταυροδρόμι που συνέδεε όλα τα χωριά της περιοχής, αλλά και το Πωγώνι με τη Ζαγοριά, το Αργυρόκαστρο, την Πρεμετή, τα Γιωάννινα, ωστόσο ήταν πάντα μια πολίχνη που έσφυζε από κοινωνική ζωή, του μολυβιού και του ταξιδιού, του εμπορικού μυαλού με πολλά μαγαζιά, με εμπόριο, τεχνίτες και βιοτέχνες και με ξενιτεμένους σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της οικουμένης, δημιουργώντας εκεί όπου ξενιτευτήκαν αξιόλογες παροικίες που δεν διέκοψαν ποτέ τη σχέση με τη γενέτειρα, τη γλώσσα και πάντα τα μάτια της ψυχής τους ζούσαν με την πατρίδα και το νόστο. Έτσι που δεν διακόπηκαν ποτέ οι σχέσεις των έξω, των μεταναστών με τους συντοπίτες τους συγχωριανούς υπήρχε πάντα μια αλληλοεπίδραση και στις πιο σκοτεινές εποχές της σαρανταπεντάχρονης δικτατορίας του αποκλεισμού και του διωγμού.
Μολονότι ο Κώστα Ίσος προέρχεται από έναν επαγγελματικό χώρο όπως η κτηνιατρική, που μοιάζει σαν να έχει καμιά σχέση με τα γράμματα, μολαταύτα ήταν πάντα παρόν στα γράμματα και στην τέχνη, στον πολυφωνικό όμιλο και στις πολιτιστικές εκδηλώσεις με την πολύτιμη προσφορά του, όχι μόνο στον δημοσιογραφικό τύπο, αλλά και με εκδόσεις, με έργα που αφήνουν τη σφραγίδα τους στα πολιτιστικά δρώμενα του χωριού μας, αλλά και πιο πέρα ακόμα του Βορειοηπειρωτικού και του Ελληνικού χώρου. Ο Κώστας είναι πρωτίστως ένας πατριδολάτρης, ερωτευμένος με το χωριό του την Πολύτσανη Πωγωνίου, με την παράδοση, το πολυφωνικό τραγούδι και με τις καλύτερες αξίες του. Αυτό το πόνημά του είναι ένα γλωσσικό εργαλείο χρήσιμο από το νήπιο ως το πιο γηραλέο, είναι ένα ντοκουμέντο έρευνας, ταυτότητας και κληρονομιάς, είναι ένα ιερό προσκύνημα στο θησαυρό της γλώσσας μας, είναι το γάλα της μάνας με το νανουρίσματα της αγάπης, το κρυστάλλινο νερό που ρέει από την καρδιά της Νεμέρτσκας και από τα γάργαρα πηγάδια της ψυχής της. Ας κάνομε ωστόσο ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο για το ιδιωματικό πολτσανίτικο γλωσσάριο. Οι πρώτοι που έκαναν την μεγάλη προσπάθεια και ύψωσαν τη ντοπιολαλιά της κωμόπολης σε λογοτεχνικό επίπεδο είναι οι λόγιοι πατέρας και γιός Αθανάσιος και Μιλτιάδης Οικονομίδης. Είναι αξιοζήλευτο πως από την «Κούλα του Θανασάκη» αυτή η ντοπιολαλιά δημιούργησε πιστικούς χαρακτήρες που αγαπήθηκαν σε όλη την Ήπειρο αραδιάζοντας το έργο τους πλάι σε φημισμένες φυσιογνωμίες των γραμμάτων όπως ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Κώστα Κρυστάλλης, ο Χρήστος Χρηστοβασίλης και άλλοι.
Η γλώσσα είναι καθρέφτης ζωής, προόδου και δραστηριότητας μια κοινωνίας. Και η Πολύτσανη ήταν μια κωμόπολη που έσφυζε από ζωή και σκαρφάλωνε τα σκαλιά της εξέλιξης και της προόδου με σίγουρα βήματα. Την δυναμική της ζωής ακολουθεί και η δυναμική της γλώσσας. Η γλώσσα δεν είναι ένα πείραμα, είναι αντίκτυπος της δυναμικότητας του βίου μας. Είναι αυθεντικός καθρέφτης που αντανακλά σημαντικές αλλαγές στη ζωή των ανθρώπων και της κοινωνίας. Αυτό το εργαλείο επικοινωνίας φανερώνει τις άπειρες προοπτικές και πιθανότητες που προέρχονται από τον εσωτερικό κόσμο μιας κοινωνίας ανθρώπων μπολιασμένο και επηρεασμένο από τις εξωτερικές επεμβάσεις. Στα τέλη του δέκατου ένατου και στα μισά του εικοστού αιώνα για την πολτσανίτικη κοινότητα η δημογραφική κίνηση και εξέλιξη ήταν πολύ έντονη με τα απαραίτητα συστατικά μιας πολιτισμικής κουλτούρας.
Αυτές τις αλλαγές τις συναντούμε έντονες σ’ αυτά τα δυο εργαλεία γλώσσας. Μολονότι δεν έχει σπουδάσει γλωσσολογία αυτά τα δυο έργα είναι πρότυπα θάρρους και ευγενικής προσπάθειας να ερευνήσει και ν’ ανοίξει ένα παράθυρο για τις μελλούμενες γενιές. Αγαπητέ συνάδελφε Κώστα Ίσο! Δράττω την ευκαιρία την ημέρα της ονομαστικής εορτής να σου εκφράσω τις πιο θερμές ευχές για το Πολτσανίτικο λεξιλόγιο και για όλο το αξιόλογο έργο σου και την ακούραστη πολιτισμική σου δραστηριότητα. Σου εύχομαι χρόνια πολλά με υγεία και δημιουργία για να μας χαρίσεις κι άλλα πολύτιμα ρόδα του πνεύματος. Αυτή η απόπειρα είναι μεγάλη προσφορά για την πνευματική Πολίτσανη. Και όπως μου έγραφε σ’ ένα τελευταίο μήνυμα αυτό το λεξιλόγιο έχει αυξηθεί. Σημαίνει πως συνεχίζει να ψάχνει, να ερευνά και να εμπλουτίζει αυτό το έργο και αυτό μας χαροποιεί. Όπως αναφέρθηκα πιο πάνω η πρώτη καλή προσπάθεια σ’ αυτό τον τομέα είναι εκείνη του Μιλτιάδη Οικονομίδη. Στον τέταρτο τόμο του έργου του «Λαογραφικά και ιστορικά της πατρίδας» έχει ενσωματωμένο στο τέλος του βιβλίου ένα γλωσσάριο πάνω από 600 λέξεις και άλλες 150 στη συλλογή διηγημάτων: «Άνθρωποι από τη Βόρειο Ήπειρο». Μια καλή προσπάθεια είναι επίσης και του Χριστόφορου Γιάνναρου στην «ΠΟΛΙΤΗΑΝΗ, Νύφη του Πωγωνίου!» πάνω από 600 λέξεις κι αυτό. Ο Θεοδόσης Μάντζαρης στο πρώτο του μυθιστόρημα «Στον καθρέφτη του χρόνου» μας φέρνει πάνω από 300 λέξεις της πολτσανίτικης ντοπιολαλιάς. Μελετώντας εκ βαθέως τα έργα του Αθανάσιου Οικονομίδη (μολονότι είναι στην καθαρεύουσα και δύσκολο να βρεθούν) όπως την συλλογή διηγημάτων «Ηπειρωτικές εικόνες ή Αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας», τα έργα «Ο Βρικόλακας», «Ο Κυρ Κιχλάς» «Η καστανιά της νύφης», «Η μάγισσα» το δράμα του Μιχαήλ Άγγελος Κομνηνός» η ιλαροτραγωδία «Αι Αρκευφίδες» με ηπειρώτικες υποθέσεις και άλλα έργα των λογίων μας σίγουρα θα βρεθούν πολλές άλλες λέξεις της πολτσανίτικης ντοπιολαλιάς. Τελευταία διάβασα μονορούφι το πρόσφατο σου έργο «Χειροπέδες στο γάμο» (κοινωνικό αφήγημα) και μου άρεσε για όχι απλώς για το παράλογο γεγονός της χειροπέδες στο γάμο, αλλά για τη διάσταση που έχεις δώσει στα πρόσωπα και στα δρώμενα του χωριού, στα ήθη και έθιμα και στα τραγούδια. Ωστόσο για αυτό θα γράψω σε κάποια άλλη φορά. Ό, τι αφορά το Γλωσσάρι πιστεύω ακράδαντα πως αυτή η προσπάθεια σου είναι αξιόλογη και η καλύτερη. Και μια φορά τα θερμά μου συγχαρητήρια και πάντα επιτυχίες στο έργο σου!
Πέτρος Τσερκέζης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου