ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Αφιέρωμα (Δημοτική)
Απρόσωπη ποίηση
Απρόσωπη Ποίηση (Δημοτική)


Η ποίηση έχοντας βαθιά τις ρίζες της, ακόμα από την αρχαιότητα, είναι η πρώτη μορφή τέχνης με την οποία εκφράστηκε ο άνθρωπος. Ήταν ο μόνος τρόπος να καταθέσει μια πλειάδα συναισθημάτων, τα οποία προξενούσαν εξωτερικοί παράγοντες, και αργότερα συναισθηματικοί, ανάλογα τα ερεθίσματα και την ψυχική σφαίρα του δημιουργού. Η Δημοτική ποίηση φέροντας αρκετά στοιχεία από την αρχαιότητα(στην ρίζα της), αναπτύχθηκε από απλούς και άγνωστους ανθρώπους, σύμφωνα πάντα με την λαϊκή αντίληψη και αισθητική.
Η Δημοτική ποίηση, και κατά το πλείστον το Δημοτικό τραγούδι, αναπτύχθηκαν σε κοινωνίες με κλειστή οικονομία, κυρίως σε αγροτικές και ορεινές περιοχές που δεν είχαν μεγάλη δυνατότητα επικοινωνίας μ΄ άλλους τόπους και πολύ περισσότερο με άλλους λαούς. Οι κάτοικοι απόμακρων ορεινών περιοχών ανέπτυξαν περισσότερο τον προφορικό λόγο, της δημοτικής ποίησης, κυρίως βάση των καιρικών συνθηκών, της ιδιαιτερότητας των διαφόρων δυσκολιών επιβίωσης, καθώς και της οικογενειακής παράδοσης. Οι «καμπίσιοι» με την σειρά τους, πιο «ανάλαφροι», δημιούργησαν την δική τους ιστορία στην δημοτική ποίηση, βασιζόμενοι πάντα στις ιδιαιτερότητες της εκάστοτε τοπικής κοινωνίας στην οποία ζούσαν. Η ύπαρξη μιας ορισμένης πολιτιστικής παράδοσης, που ωστόσο ήταν παρούσα και η ύπαρξη διαφόρων επαγγελμάτων, όπως…του πεταλωτή, του παραμυθά, του γανωτή, της υφάντρας, της μαμής, του βαγενά, του μυλωνά , του τσέλιγκα κ.λ.π. ήταν πηγές έμπνευσης και βασικά στοιχεία, που ενέπνεαν τους ποιητές.
Εδώ, θα πρέπει να σημειώσουμε την διαφορετικότητα των τοπικών διαλέκτων, ανά την Ελληνική επικράτεια. Τις βαθιές γλωσσικές διαφοροποιήσεις, που δέχτηκαν κατά τις κατακτητικές περιόδους, που έζησαν, και όχι μόνο. Κρατώντας πάντα λέξεις η εκφράσεις με τις ρίζες τους να βρίσκονται στα αρχαία ελληνικά, και λατινικά. Ασφαλώς η διαφορετικότητα των διαλέκτων προ-υπήρχε , ανάλογα την γεωγραφική κατοικία τους, καταγωγή, και ιδιομορφία του προφορικού λόγου, και των διαφόρων ονομασιών που έδιναν.
Οι Ενετοί, επηρέασαν σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό, τα Ελληνικά παράλια, και πολύ περισσότερο τα Επτάνησα, τα οποία δεν είχαν υποστεί καν την Τουρκική κατοχή. Αντίθετα οι Τούρκοι επηρέασαν ένα μεγάλο βαθμό την Βόρεια, Ηπειρωτική, Κεντρική Ελλάδα, Πελοπόννησο, καθώς και ένα μεγάλο μέρος της νησιωτικής χώρας. Η Κρήτη, Κύπρος, Μυτιλήνη, Χίος, κ.λ.π. βαθύτατα επηριασμένες σε μια κραματική διάλεκτο, η οποία έχει την ρίζα της στα αρχαία Ελληνικά, Λατινικά, Τουρκικά και σε τοπικές εκφράσεις, ανάλογα πάντα τα ήθη, έθιμα, τον τόπο και τον τρόπο διαβίωσης των κατοίκων.
Σήμερα υπάρχει μια πλειάδα βιβλίων, γραμμένα και αφιερωμένα στις διάφορες τοπικές ελληνικές διαλέκτους, σε μορφή ετυμολογικών και επιξηγηματικών λεξικών.
.Πχ.
-Αντώνιος Ξανθινάκης- Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης..
Ερμηνευτικό και Ετυμολογικό λεξικό του δυτικοκρητικού γλωσσικού ιδιώματος
-Μπάμπης Κουβέλης- Αθήνα 1999
Λεξικό του Ξηρομέρου.
-Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών- Αθήνα 1888
Το Χιλιακόν Γλωσσάριον (Χίος) του Α.Γ. Πασπάτη.
-Διονύσιος Πανταζάτος.- Μάιος 2000 δεύτερη επανέκδοση
Κεφαλονίτικη και Θιάκια Ντοπιολαλιά.
-Παναγιώτης Βεργωτής, έκδοση 1821
Γλωσσάρι Κεφαληνίας.
-Ηλίας Τσιτσέλης, Φιλ. Συλ. Παρνασσού 1876
Γλωσσάριον Κεφαλονιάς, και ανατύπωση το 1973 από τον Νότη Καραβία.
-Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών, 1909
Ηπειρώτικον Γλωσσάριον του Π. Αραβαντινού.
-Ανδρέας Ι. Καλαντζάκος, επανέκδοση 2000
Λεξικό Ρουμελιώτικης Λαϊκής Γλώσσας.
-Νίκος Ηλ. Κατσαρός- εκδόσεις Σιδέρη 1995
Οι Αρχαιοελληνικές Ρίζες του Σαρακατσιάνικου Λόγου. Κλπ.
Μελετώντας έχουμε την δυνατότητα της σύγκρισης ορισμένων λέξεων, ανά τοπικές διαλέκτους, που παρά την μεγάλη χιλιομετρική απόσταση, μεταξύ τόπων, και χώρων, καθώς και τρόπου διαβίωσης, βλέπουμε να επαναλαμβάνονται, με μια μικρή ηχητική προφορική, ή γραμματική αλλοίωση, κρατώντας εις βάθος το νόημα της λέξης-έκφρασης. Στα νησιά Άνδρο και Τήνο, βρίσκουμε λέξεις ιταλικής καταγωγής, από το 1200μχ. Με τον τρομερό λοιμό όμως, ο οποίος κτύπησε την Αττική το 1500, βλέπουμε μια ολική μετακίνηση των Αρβανιτών από Ραφήνα, προς Άνδρο και Τήνο. Οι κάτοικοι υπέστησαν μεγάλες επιμειξίες εκείνες τις περιόδους. Για να φτάσουμε σήμερα, και να έχουμε την Άνδρο χωρισμένη σε 3 διαφορετικά μέρη. Την Αρβανίτικη Άνδρο. (προς την πλευρά της Ραφήνας ιδιαίτερα στο Γαύριο και την Χώρα.) Την Βενετσιάνικη Άνδρο, προς το Αιγαίο. Και τέλος τα Ορεινά χωριά, πιστά στην τοπική Ανδριώτικη Διάλεκτο. Η Άνδρος κρατάει έναν σταθερό Λαογραφικό πολιτισμό, περίπου 80 χρόνια τώρα.
Οι ρίζες της Δημοτικής ποίησης-τραγούδι, βρίσκονται στις αρχές του Ελληνισμού.
Ενώ οι ιστορικές αρχές τους, τοποθετούνται στο Βυζάντιο, τον 9ο, με 10ο αιώνα. Το «Δημοτικός» σημαίνει λαϊκός, κρατώντας κάτι από την αρχαία σημασία. Η ποίηση-τραγούδι, διακρίνεται σε προσωπική και σε απρόσωπη(Δημοτική). Το ίδιο βέβαια συμβαίνει και στην Νεοελληνική.
Αυτό το οποίο θα πρέπει να τονιστεί, είναι, πως κάθε ποιητής ξεχωριστά έχει το δικό του ποιητικό «πιστεύω» και σαφώς την δική του ποιητική έκφραση. Ο Ν.Γ.Πολίτης διαίρεσε,( και όπως είναι γνωστό η διαίρεση την οποία έκανε, έγινε κατά το πλείστον η πιο αποδεκτή), την δημοτική ποίηση-τραγούδι σε κατηγορίες. Ακριτικά, Παραλογές, Ιστορικά, Κλέφτικα, Ερωτικά η της αγάπης, Νυφιάτικα, της ξενιτιάς, Μοιρολόγια η του Χάρου, Κάλαντα, Βαΐτικα, Ναναρίσματα, Βλάχικα, Εργατικά, Καμπίσια, Περιγελαστικά και τέλος Γνωμικά. Ο Στίλπων Κυριακίδης, βασίστηκε στην εσωτερική τους δομή. Δηλαδή, αν είναι τραγούδια με υπόθεση η όχι, και τα διακρίνει σε δύο κατηγορίες, η μία περιλαμβάνει τα διηγηματικά, (παραλογές, ακριτικά, ιστορικά, ριμάδες), και η άλλη «κυρίως άσματα». Δηλαδή όλα τα υπόλοιπα. Ο Αλέξης Πολίτης πιστεύει πως… < τα κλέφτικα είναι «τραγούδια» που πρώτο-δημιουργήθηκαν στις αρχές ή στα μέσα του 18ου αιώνα στη Ρούμελη και είναι κυρίως αρματολικά> Φυσικά δημιουργήθηκαν όπου έδρασαν κλεφταρματολοί. Πελοπόννησο, Στερεά, Θεσσαλία, Ήπειρος και σε ορισμένες περιοχές της Μακεδονίας. Τα κλέφτικα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες.(κύκλους). Σε αυτά που εξυμνούν τα κατορθώματα και την ζωή του κλέφτη(αρματολού), και σε αυτά που αναφέρονται σ΄ ένα ορισμένο πρόσωπο. Στην πρώτη ομάδα επικρατεί το λυρικό στοιχείο, ενώ η δεύτερη, είναι αρχαιότερη και επικρατεί κυρίως το επικό στοιχείο. Πολύ αργότερα, μετά τα χρόνια της επανάστασης, η μορφή άλλαξε και προσαρμόστηκαν στους «ληστές». Έτσι έχουμε τα Ληστρικά. Ο Α. Πολίτης πιστεύει ότι αποτελούν παρακμή του είδους. Τους εδώθηκε διαφορετική ονομασία, από ιστορική διάκριση μια και ουσιαστικά συνεχίζουν τα κλέφτικα, ως προς την μορφή, και όχι, ως προς το πνεύμα, ενώ κατά βάθος δεν αποτελούν κανένα ξεχωριστό είδος. Κατά τον Γ. Αποστολάκη. < Τα κλέφτικα τραγούδια είναι πολύ απλά χτισμένα. Ο Δημοτικός ποιητής δεν σοφίζεται ούτε φαντασιώνεται ψεύτικες ιστορίες, ή τέχνες για να τραγουδήσει> Γ. Αποστολάκης- Το κλέφτικό τραγούδι- Εστία 1950. Ο Αλέξης Πολίτης τα θεωρεί « Λιγόστιχα, χωρίς καμία ιδιότυπη δομή». Ωστόσο ακόμα και σήμερα ορισμένα είδη δημοτικής ποίησης εξακολουθούν να βρίσκονται σε ακμή, διατηρώντας ζωντανή την Ελληνική Παράδοση, στις ρίζες της .Σε πολλά μέρη της Ελλάδος η σπιρτάδα αυτή παραμένει ανεξίτηλη. Στην Κρήτη οι γνωστοί «ριμάρηδες» στην Κύπρο οι « ποιηταράδες» και στην Μάνη ολοζώντανο το μοιρολόι.
Εξακολουθεί να είναι ζωντανή και να αναπτύσσεται η ιστορική ποίηση, ακόμα και στις ημέρες μας, με θέματα από την Νεότερη Ελληνική Ιστορία. Μάχη της Κρήτης, Κατοχή, Αντίσταση, Δικτατορία του 1967, τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, τον Κυπριακό αγώνα,. Έχουν γραφτεί αλλά και συνεχίζονται να γράφονται χιλιάδες ιστορικά ποιήματα « Παλαιστίνια Μάνα» , με αφορμή την φρίκη των πολέμων ανά τους αιώνες.
Η Δημοτική ποίηση, είναι πολύ απλά χτισμένη, μέσα από τα μάτια και την ψυχή του ποιητή, ο οποίος δεν χρειάζεται φανταστικά ερεθίσματα. Απλά, περιγράφει αυτό το οποίο ο ίδιος ζει την συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Τα πλησιάζει με την πρώτη κονδυλιά ακόμα, από την εισαγωγή στο ποίημα του. Κάτι πολύ συνηθισμένο είναι να περάσει την αφήγηση στο στόμα της ίδιας της φύσης, δίνοντας λαλιά στα πουλιά, στα ζώα εν γένει και ακόμα στα άψυχα, όπως, βράχος, πέτρα, Πλάτανος, κλπ. Αρχίζει με περιγραφή τοποθεσίας και περνά ταυτόχρονα στις λεγόμενες «άστοχες ερωτήσεις». Δεν μπαίνει στην διαδικασία της περιγραφικής λεπτομέρειας, αποφεύγει να επεξηγεί το συγκεκριμένο γεγονός, δεν το περιγράφει, μα ούτε και το διευκρινίζει, απλά προσπαθεί κατά το μέτρο δυνατό, να παρουσιάσει ολοζώντανο το επεισόδιο την συγκεκριμένη χρονική στιγμή, που γίνεται. Το ζωντάνεμα της στιγμής το πετυχαίνει με την ακρίβεια της περιγραφής και την απλότητα της έκφρασης. Με την επανάληψη ή προσφώνηση Κυρίων ονομάτων, τοπωνυμιών, ή του ίδιου του πρωταγωνιστή. Με μεγάλη χρήση ουσιαστικών, τα οποία είναι πάντοτε συγκεκριμένα και δεν αναφέρονται σε καμία περίπτωση σε έννοιες, αλλά σε αντικείμενα. Συνεχή και ειδική χρήση του επιθέτου, το οποίο βγαίνει από το ουσιαστικό. Να τοποθετεί πρώτα απ΄ όλα την γενικότερη έννοια στον στίχο μπροστά, πάντα από την ειδικότερη, έτσι ώστε να καταφέρνει να μεγαλώνει την ένταση της παραστατικότητας της εικόνας στο δεύτερο ημιστίχιο. Να καταφέρνει κατά το μέτρο δυνατό, να δίνει την δυνατότερη ακρίβεια, στα πρόσωπα, ονόματα, τοποθεσίες, ζώα, φυτά, ονόματα πρωταγωνιστών, ή ιστορικά γεγονότα στα οποία αναφέρεται.

Δ. ΣΟΛΩΜΟΣ
Φωνή ΄πε. Ο δρόμος σου γλυκός και μοσχοβολισμένος.
Στην κεφαλή σου κρέμεται ο ήλιος μαγεμένος.
Παλικαρά και μορφονιέ γειά σου καλέ, χαρά σου.
Ακου! Νησιά στεριές της γης, εμάθαν τα΄ονομά σου.


Θα πρέπει να σκύψουμε με μεγάλη προσοχή και ενδιαφέρον, πάνω από όσα κατά καιρούς έχουνε δηλώσει, μεγάλα ονόματα της Λογοτεχνίας, καθώς και μελετητές γλωσσολόγοι, Ιστορικοί, Καθηγητές Πανεπιστημίων και τέλος απλοί άγνωστοι άνθρωποι, που ωστόσο μένουν πιστοί στην Ελληνική παράδοση και στις ρίζες της γλώσσας μας, για τη Δημοτική ποίηση-τραγούδι.

Γ.ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ
« Ο λαϊκός ποιητής περισσότερο από τα αισθήματα, την σκέψη, ή την πράξη του ήρωα του, νοιάζεται για την ζωντανή στιγμή.
Η Λαϊκή δηλαδή τέχνη, δεν πηγαίνει να παραστήσει βαθύτερα τα αισθήματα, ή ορμητικότερη την πράξη, παρά γυρεύει με κάθε τρόπο να ζωντανέψει τη στιγμή του χρόνου όπου φανερώνονται τα αισθήματα και η πράξη του ήρωα».

Κ. ΠΑΛΑΜΑΣ (για το Ακριτικό τραγούδι).
«Κάθε τρία τετράστιχα μια πινελιά, μια νοσταλγία, ένα διαβατάρικο αίσθημα, προβληματισμός. Όλα πιασμένα στο χορό που χόρευαν αλαφροπάτημα οι ίαμβοι, βαριά και χτυπητά οι ανάπαιστοι, στο δωδεκάρσυτο χορό».

Ο. ΕΛΥΤΗΣ
« Η αγροτική φάση, πέρασε στη βιομηχανική, το χωριό στην πολιτεία, ο χριστιανός στον άπιστο. Κοινοτοπίες που αν είχαν την ίδια σημασία του αναπότρεπτου για το πνεύμα, όση έχουν για την καθημερινή μας ζωή, θα έπρεπε η μορφή του Λαϊκού ποιητή να γίνει αναζωογονητικός αέρας. Δεν έγινε.»
« Κάτεχε! Ότι μονάχα εκείνος που παλεύει το σκοτάδι μέσα του, θα ΄χει μεθαύριο μερτικό δικό του, στον ήλιο».

Κ.Π.ΚΑΒΑΦΗΣ
«…..¨Ήλθε μια μέρα ας πούμε ο Μιστριώτης και μας είπε..<τούτο δεν είναι ευγενικό, το άλλο δεν αρμόζει στους προγόνους>
Και τι μας συνεβούλευσε;
Να ρίξομε την μισή μας γλώσσα, άχρηστη στην θάλασσα. Τα ίδια κι ο Ψυχάρης έκανε, για την άλλη μισή.
<Εις το ποτάμι φώναξε κι αυτός, πρέπει να ρίξομε την μισή μας γλώσσα.>
Όλα αυτά είναι γελοία….
Την γλώσσα μας πρέπει να την μελετήσουμε γιατί δεν την ξεύρομε. Έχει κρυμμένους μέσα της θησαυρούς. Και τι θησαυρούς!!
Η έννοια μας πρέπει να είναι πως θα την πλουτίσομε, πώς θα φέρομε στο φως αυτό, που κρύβει εκείνη μέσα της».


Ο Ελληνισμός είχε για φυλαχτό του πάντα τον ζωοδότη ήλιο, με την δύναμη και το φως του ξόρκιζε το κακό. Αυτός ο ήλιος υπάρχει ακόμα και σήμερα, όπως πολύ σωστά πίστευε και ο….

Ο. ΕΛΥΤΗΣ
Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι
Γεια σας κι η ώρα η καλή.
Ο βασιλιάς ο ΄Ήλιος ζει;
Κι όλ΄ αποκρίνονται μαζί.
-Ζει, ζει, ζει, ζει, ζει, ζει.


Η ανάπτυξη της τεχνολογίας, η πληθώρα των διαφορετικών εξωτερικών ερεθισμάτων (ξενόφερτες συνήθειες), η τρομερή κινητικότητα των πληθυσμών, οι νέες συνθήκες επιβίωσης, αναγκαστικά τοποθετούν την λαϊκή παιδεία σε ελάσσονα μοίρα. Και όλα αυτά μαζί, γίνονται τα βασικά αίτια του μαρασμού της Δημοτικής ποίησης.



Σοφία Τομαρά

ΑΠΟ ΤΟ lexima.gr