ΑΡΕΙΜΑΝΙΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ...γράφει η Κυριακή Μάγκουρα - Αγγελάκη

 Η ΗΡΩΙΔΑ ΝΥΦΗ ΔΕΣΠΩ ΤΖΑΒΕΛΑΙΝΑ

Η Δέσπω Τζαβέλα είναι η σύζυγος του Φώτου Τζαβέλα, νύφη της Μόσχως και αδελφή του Ζώη Πάνου, από την Παραμυθιά Θεσπρωτίας. Απέκτησε έξι παιδιά : τον Γεώργιο, τον Κίτσο (τον ήρωα της επανάστασης του 1821 και Πρωθυπουργό), τον Νικόλαο, τον Δημήτριο, τον Ιωάννη και τη Φωτεινή. Αναδείχθηκε αξιωματικός του λόχου όπου ο άντρας της, ο Φώτος Λάμπρου Τζαβέλας, ήταν λοχαγός. Την εποχή που η Κέρκυρα και τα Επτάνησα ήταν υπό την κυριαρχία της Ρωσίας, ξέσπασε ο Ρωσοτουρκικός Πόλεμος (1807 – 1812). Ο Ρώσος στρατηγός Αντρέι  έδωσε εντολή και σχηματίστηκαν οκτώ λόχοι από Σουλιώτες εθελοντές, που είχαν καταφύγει στο νησί. Στρατολογήθηκαν επίσης εμπειροπόλεμες Σουλιώτισσες που πολεμούσαν δίπλα στους άντρες ισάξια. Αργότερα, μετά τον θάνατο του Φώτου (1809 ή 1810), η Δέσπω έγινε αρχηγός της φάρας των Τζαβελαίων που πολέμησαν στην πολιορκία του Μεσολογγίου το 1826. Όταν έμαθε ότι ο γιος της, ο Κίτσος και ο κουνιάδος της, ο Ζυγούρης, σκοτώθηκαν κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου, οι Σουλιώτισσες άρχισαν τα μοιρολόγια. Τότε η ηρωική μάνα σηκώνεται και τους λέει επιτακτικά: «Πάψτε μωρέ τα κλάματα. Οι δικοί μου πήγανε συνοδεία στον Χριστό, που θα τους πάει στον Παράδεισο γιατί πέσανε για την πατρίδα! Σηκωθείτε να βάψουμε τα αυγά μη μας οργιστεί ο Θεός». Η είδηση όμως ήταν εσφαλμένη, οι δικοί της άνθρωποι ήταν ζωντανοί και ο θρήνος μετατράπηκε σε χαρά. Αυτές ήταν οι Σουλιώτισσες. Γυναίκες με πίστη στον Θεό και αγάπη για την Πατρίδα.
Ο γιος της, ο Κίτσος Φωτίου Τζαβέλας, γύρισε το 1820 στο Σούλι και 19 ετών έγινε καπετάνιος. Πήρε μέρος στις μάχες του Γεωργίου Καραϊσκάκη στην Αττική. Ο γιος της, ο Γεώργιος, σκοτώθηκε στη μάχη της Ακρόπολης, τον Απρίλιο του 1827. Ο Νικόλαος επίσης έλαβε μέρος στους αγώνες και πέθανε στη Ναύπακτο το 1872 πάνω από 84 ετών.

    Μόσχω και Δέσπω Τζαβέλαινες

Η Μόσχω η Τζαβέλαινα πρώτη απ’ όλες κρένει :
«Επάνω τους, επάνω τους, γενναίες αδελφές μου.
Τι τα κοιτάτε τα σκυλιά; Θέλουν να μαγαρίσουν

τον τόπο μας, το σώμα μας, την ένδοξη γενιά μας».

Κι όλες μαζί ορμήσανε κι όλες μαζί κραυγάζουν :
«Καλύτερα ο θάνατος παρά η αιχμαλωσία».
Το μήνυμα αντιλάλησαν όλα τα κορφοβούνια.
Σκιάχτηκε η Αρβανιτιά κι ο Αλής πισθοχωράει.

Βροχή τα βράχια πέφτουνε, μαζί με τουφεκίδι.

Γεμίζει ο τόπος πτώματα κι η Μόσχω ανασαίνει.
Γυναίκα Καπετάνισσα , πρώτη η Μόσχω βγαίνει.

Τη σκάλα της Τζαβέλαινας κι η Δέσπω ανεβαίνει.

Γυναίκες αρειμάνιες, Σουλιώτισσες γενναίες,
ακολουθεί το Ζάλογγο, ένδοξες σελίδες νέες.

Κυριακή Μάγκουρα