Ὁ σταθμός

μνήμη Guillaume Apollinaire

Μέσα στὸν ὕπνο μου ὅλο βρέχει,
γεμίζει λάσπη τ᾿ ὀνειρό μου
εἶναι ἕνα σκοτεινὸ τοπίο
καὶ περιμένω ἕνα τραῖνο.

Ὁ σταθμάρχης μαζεύει μαργαρίτες
ποὺ φύτρωσαν πάνω στὶς ράγιες
γιατὶ ἔχει πολὺν καιρὸ νἄρθῃ
τραῖνο σ᾿ ἐτοῦτον τὸ σταθμὸ
καὶ ξάφνου πέρασαν τὰ χρόνια
κάθομαι πίσω ἀπ᾿ ἕνα τζάμι
μάκρυναν τὰ μαλλιά,
τὰ γένεια σὰ νἆμαι ἄρρωστος πολὺ
κι ὅμως μὲ παίρνει πάλι ὁ ὕπνος
σιγὰ-σιγὰ ἔρχεται ἐκείνη
κρατάει στὸ χέρι ἕνα μαχαίρι
μὲ προσοχὴ μὲ πλησιάζει
τὸ μπήγει στὸ δεξί μου μάτι!


Ἀπὸ τά: Ποιήματα (1945-1971)· Ἐκδόσεις Κέδρος, 2000.

[Ἕνας μεγάλος οὐρανὸς γεμάτος χελιδόνια..}

Ἕνας μεγάλος οὐρανὸς γεμάτος χελιδόνια
τεράστιες αἴθουσες δωρικὲς κολῶνες
τὰ πεινασμένα τὰ φαντάσματα
καθισμένα σὲ καρέκλες στὶς γωνιὲς
νὰ κλαῖνε
τὰ δωμάτια μὲ τὰ νεκρὰ πουλιὰ
ὁ Αἴγιστος τὸ δίχτυ ὁ Κώστας
ὁ Κώστας ὁ ψαρὰς ὁ πονεμένος
ἕνα δωμάτιο γεμάτο τούλια πολύχρωμα ποὺ ἀνεμίζουνε
νεράντζια σπᾶνε τὰ τζάμια στὰ παράθυρα
καὶ μπαίνουν μέσα
ὁ Κώστας σκοτωμένος
ὁ Ὀρέστης σκοτωμένος
ὁ Ἀλέξης σκοτωμένος
σπᾶνε τὶς ἁλυσίδες στὰ παράθυρα
καὶ μπαίνουν μέσα
ὁ Κώστας ὁ Ὀρέστης ὁ Ἀλέξης
ἄλλοι γυρίζουνε στοὺς δρόμους ἀπὸ τὸ πανηγύρι
μὲ φῶτα μὲ σημαῖες μὲ δέντρα
φωνάζουν τὴ Μαρία νὰ κατέβει κάτω
φωνάζουν τὴ Μαρία νὰ κατέβει ἀπὸ τὸν Οὐρανὸ
τ᾿ ἄλογα τ᾿ Ἀχιλλέα πετοῦν στὸν οὐρανὸ
βολίδες συνοδεύουνε τὸ πέταμά τους
ὁ ἥλιος κατρακυλάει ἀπὸ λόφο σὲ λόφο
καὶ τὸ φεγγάρι εἶναι ἕνα πράσινο φανάρι
γεμάτο οἰνόπνευμα
τότε νυχτώνει ἡ σιωπὴ τοὺς δρόμους
καὶ βγαίνει ὁ τυφλός με τὸ μπαστούνι του
παιδιὰ τὸν ἀκoλουθᾶνε στὶς μύτες τῶν ποδιῶν
δὲν εἶναι ὁ Οἰδίποδας
εἶναι ὁ Ἠλίας τῆς λαχαναγορᾶς
παίζει μίαν ἐξαντλητικὴ θανάσιμη φλογέρα
εἶναι ὁ νεκρὸς Ἠλίας τῆς λαχαναγορᾶς.

ΙΟΥΛΙΟΣ 1999

– Ἔ, Μάρκο Πόλο
μοῦ φώναξε τότε «ὁ Χριστός»
ἄδεια ἡ Φωκίωνος Νέγρη
μονάχα ἐμεῖς οἱ δυὸ
εἴχαμε μείνει
καὶ τὰ σκυλιά.

ἀπὸ τὴ συλλογή ΕΚΤΟΤΕ (1996)

ο περιπατος

μνήμη Ἄρη Κωνσταντινίδη

Βάδιζα κατὰ μῆκος τῆς ἀκτῆς
μιὰ βαριὰ συννεφιὰ σκέπαζε τὸν οὐρανὸ
τὰ κύματα γκρίζα κι ἀνατριχιαστικὰ
κύματα γκρίζα σκάζαν στὴν παραλία
μιὰ δύναμη μ᾿ ἔσπρωχνε νὰ κάνω στροφὴ
ν᾿ ἀρχίσω νὰ περπατάω πάνω στὰ κύματα
μαῦρες γάτες περπατοῦσαν πάνω στὰ γκρίζα
κύματα
καὶ ἡ ψυχή μου ἦταν νεκρή.
Ὅμως ξαφνικὰ ἕνας ἥλιος ἔσκισε τὰ
σύννεφα.
ἡ θάλασσα ἔγινε πάλι γαλάζια
ζωντάνεψε πάλι ἡ ψυχή μου
κι ἐξακολούθησα τὸν περίπατό μου.

Ποίηση και ποιητική

Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ | Πέμπτη 9 Οκτωβρίου 2008

Δυσκολότερα ορίζεται η ποίηση από την ποιητική, με βάση την προθυμότερη προσήλωσή μας στο περί ου ο λόγος από ό,τι στον ίδιο τον λόγο"

Αφορμή του πρώτου οκτωβριανού μονοτονικού (δεν πρόκειται για επανάσταση!) η κυκλοφορία ενός νέου (;) περιοδικού. Επίτιτλος: Εξαμηνιαίο περιοδικό για την τέχνη της ποίησης. Τίτλος: Ποιητική. Υπότιτλος: Ανοιξη- Καλοκαίρι 2008. Πλαγιότιτλος: Νούμερο 1. Διευθυντής έκδοσης: Χάρης Βλαβιανός. Εκδόσεις: ΠΑΤΑΚΗ. Η νεότης ωστόσο του περιοδικού στην προκειμένη περίπτωση είναι κάπως αμφίβολη, στον βαθμό που επιβάλλεται, ανειδοποίητα μάλιστα, στα τριάντα τεύχη της προηγούμενης Ποίησης, με τον ίδιο διευθυντή έκδοσης, σε διαφορετικό όμως τότε εκδοτικό οίκο (ΝΕΦΕΛΗ). Το πήδημα από το παλιό στο νέο περιοδικό, όπως και να το κάνουμε, είναι μάλλον απότομο, τόσο για τον επίκοινο διευθυντή όσο και προπαντός για τους αναγνώστες, που περίμεναν (και περιμένουν) κάποιαν εξήγηση της διπλής αυτής αλλαγής, τύπου και ουσίας· άλλως η νέα Ποιητική κινδυνεύει να προσληφθεί ως μεταποίηση της προηγούμενης Ποίησης. Παρακάμπτοντας ωστόσο τον τύπο, επιμένω εφεξής επί της ουσίας- καλοπροαίρετα πάντως και πάντα.

Θυμίζω καταρχήν τα αυτονόητα, αρχίζοντας από την επίσκεψη, όπως λένε οι γραμματικοί, των ονομάτων. Τόσο η ποίηση όσο και η ποιητική αποτελούν παράγωγα του ρήματος ποιώ, που η αρχική του σημασία παραπέμπει σε ό,τι φτιάχνει ο τεχνίτης με το χεράκι του: ο κεραμέας, ας πούμε, το κεραμικό σκεύος. Από την άποψη αυτή τούτο το ρήμα (που γρήγορα πέρασε από την τεχνική δεξιοσύνη στην καλλιτεχνική επίδοση) διακρίνεται κυρίως από το πράττω, που ρηματοποιεί την κάθε λογής πράξη, συμπεριλαμβανομένων του έρωτα και του πολέμου. Τούτο σημαίνει ότι το ποιώ και τα παράγωγά του (ποίημα, ποίηση, ποιητής, ποιητική) δεν έχει ακριβώς «πρακτική» αξία· αποτελεί περισσότερο κατασκευαστική λειτουργία, που σχετίζεται λίγο πολύ με ό,τι συνήθως ονομάζουμε «πολιτισμό». Αυτά, για να μην παίρνουν να μυαλά μας αέρα, αλλά και για να μην οδυρόμαστε με την αύξουσα υποτίμηση της ποίησης στις μέρες μας, όπου κυριαρχούν το πράττειν, το διαπράττειν και το συμπράττειν.

Στην προκειμένη ωστόσο περίσταση μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει η διάκριση μεταξύ ποίησης και ποιητικής, που φαίνεται να αποτελεί και πρόκριση του ομώνυμου τώρα περιοδικού. Πρέπει να πω ότι δυσκολότερα ορίζεται η ποίηση από την ποιητική, με βάση την προθυμότερη προσήλωσή μας στο περί ου ο λόγος από ό,τι στον ίδιο τον λόγο. Που πάει να πει: περισσότερο ενδιαφέρουν στην εποχή μας οι περί ποιήσεως λόγοι παρά η ίδια η ποίηση. Ετσι ίσως εξηγείται, όπως το έχει και δημοσίως υπογραμμίσει ο φίλος Νάσος Βαγενάς, η κατάφωρη κάποτε επιβάρυνση της λογοτεχνίας (της ποίησης ιδιαίτερα) από συγκλίνουσες ή αποκλίνουσες θεωρίες, στις οποίες επιστρατεύονται κυρίως η γλωσσολογία και η φιλοσοφία, όχι πάντα με έντιμο τρόπο.

Στο σημείο αυτό χρειάζεται και μια δεύτερη διάκριση, στο εσωτερικό τώρα της λεγόμενης Ποιητικής. Η οποία προτείνω να μοιραστεί στα τρία: α) σε εσωτερική ποιητική (άλλως πως, ενδοποιητική)· β) σε εξωτερική ποιητική (εμπειρική ή θεωρητική)· γ) σε ποιητολογία (συχνά αφόρητη).

Η ενδοποιητική συνίσταται στα σήματα που υπόκεινται στο εσωτερικό ενός ποιητικού έργου, με τα οποία το ποίημα (και ο ποιητής) ομολογεί (ή υπονοεί) τα σύνεργα της τέχνης του (κίνητρα, στόχο, μηχανές, αμηχανίες, πλοκές, εμπλοκές). Σήματα ενδοποιητικής αναγνωρίζονται ήδη στα ομηρικά έπη, γίνονται εμφανέστερα στη λυρική και χορική ποίηση, διολισθαίνουν στην αττική τραγωδία και κωμωδία. Στη νεότερη και νεωτερική ποίηση τα σήματα αυτά περισσεύουν, προσηλωμένα κυρίως στο ύφος και στο ήθος της.

Η εξωτερική ποιητική (φιλοσοφικής κυρίως προέλευσης) εμφανίστηκε καταρχήν ως αντίπαλος και ελεγκτής της ποίησης (Ξενοφάνης, Ηράκλειτος, Πλάτων και άλλοι). Με τον Αριστοτέλη για πρώτη φορά συμμάχησε μαζί της, προβάλλοντας όμως συνάμα κανόνες και μοντέλα ευστοχίας και αστοχίας. Η εξέλιξή της στα νεότερα και νεωτερικά χρόνια δεν αφίσταται πολύ από την αριστοτελική μέθοδο, μετριάζοντας όμως τον κανονιστικό χαρακτήρα της και επιμένοντας περισσότερο στη γενεαλογία, στην ειδολογία και στους γλωσσικούς κώδικες της ποίησης, έναντι άλλων μορφών προφορικού και γραπτού λόγου. Τέλος, στη φλύαρη ποιητολογία ενέχονται τόσο οι μέτριοι ποιητές όσο και οι αγοραίοι διαμεσολαβητές.

Υπολείπεται ο εμπειρικός λόγος περί ποιήσεως, στον οποίο συχνά παρεμβαίνουν σημαντικοί και μείζονες ποιητές, δικοί μας και ξένοι. Υπάρχει ευτυχώς στο πρώτο τεύχος της «Ποιητικής» ένα τέτοιο κείμενο, που θα μπορούσε να ισχύσει και ως μανιφέστο της. Τίτλος του: «Συνηγορία υπέρ της ποίησης». Συγγραφέας του: o Lars Gustafsson. Για πρόγευση αντιγράφω την πρώτη, προκλητική του παράγραφο:

«Υπάρχουν πολλά είδη ποίησης και δεν είμαι βέβαιος αν θέλω να τα υπερασπιστώ όλα [...] Μερικά από αυτά, αν όχι η πλειονότητα, είναι τόσο οικτρά, που δεν αξίζει να ασχοληθούμε μαζί τους»
 ( Το διαβάσαμε στην εφημερίδα το ΒΗΜΑ)

ΤΑ ΛΥΠΗΜΕΝΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ

Στὴν Ἑλένη Θ. Κωνσταντινίδη

Εἶναι τὰ λυπημένα Χριστούγεννα 1987
εἶναι τὰ χαρούμενα Χριστούγεννα 1987
ναί, τὰ χαρούμενα Χριστούγεννα 1987!
σκέπτομαι τόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα...
Ἄ! ναὶ εἶναι πάρα πολλά.
Πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ὁ Διονύσιος Σολωμὸς
πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ὁ Νίκος Ἐγγονόπουλος
πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ὁ Μπουζιάνης
πόσα ὁ Σκλάβος
πόσα ὁ Καρυωτάκης
πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα
πέρασε ὁ Σκαλκώτας
πόσα
πόσα
Δυστυχισμένα Χριστούγεννα τῶν Ποιητῶν.

ο μεγάλος καθρέφτης

Ἕνας κρύος ἀγέρας φύσηξε μέσ᾿ ἀπ᾿ τὰ πρόσωπα τοῦ Μεγά-
λου Καθρέφτη μου. Τὰ πῆρε ὕστερα ὁ ἥλιος κι ἡσύχασαν
Εἶναι μέσα στὸν καθρέφτη, ζωντανοὶ μαζὶ καὶ νεκροί: Ἐγὼ
ὁ Κάφκα, μιὰ μεταβυζαντινὴ ἁγία κι ὁ Ντύλαν Τόμας.
Ὁ Ντύλαν Τόμας φούσκωσε, ἔβγαλε μία κραυγὴ κι ἔσκασε
μὲ κρότο. Οἱ στίχοι του ὅμως μείναν ἀνέπαφοι, ὡραῖοι, μα-
ζὶ μὲ τοὺς δικούς μου ἀγκαλιάζονται. Ὁ Κάφκα ἔβγαλε μέσ᾿
ἀπ᾿ τὰ μάτια του δυὸ ψάρια καὶ δυὸ ἀναμμένα κάρβουνα.
Τὰ πέταξε κατ᾿ ἐπάνου μας γιὰ νὰ μᾶς κάψει.
Ἡ ἁγία ὅπως καὶ ἄλλοτε εἶναι δεμένη πάνω στὸν τροχὸ ποὺ
γυρίζει. Τρέχουν τὰ αἵματά της.
Στὸ τέλος τοὺς παίρνει ὅλους ὁ διάβολος
καὶ ἡσυχάζουν.

ΑΣΑΗ

Ὅταν ἀνέβαινες στὸ βουνὸ
ἐσὺ κατέβαινες στὴν πεδιάδα
νὰ κυνηγᾶς ψυχὲς
νὰ κυνηγήσεις ἄσπρες πεταλοῦδες
καὶ τὶς περνᾶς σὲ ἀσημένια ψιλὰ σύρματα
γιατί ὁ ἴδιος εἶσαι σὺ αὐτὸς ποὺ ἀνεβαίνει
κι αὐτὸς ποὺ κατεβαίνει
δὲν εἶναι λοιπὸν ἡ πεταλούδα, πεταλούδα
ἡ πεθαμένη δὲν εἶναι πεθαμένη
οὔτε ὁ τάφος, τάφος της
– Ἀσάη! σοῦ ἐφώναξα λοιπὸν
ὅπως σου ἔλεγα ἐγὼ τὶς σκάλες κατεβαίνοντας
ἐγὼ ὁ ἴδιος τὶς σκάλες ἀνεβαίνοντας
καὶ λίγο ἔλειψε νὰ τσακιστοῦμε
ἐγὼ τραβώντας γιὰ τὸν Οὐρανὸ
ἐγὼ πέφτοντας κατακόρυφα
φωνάζοντας κι οἱ δυὸ μαζί:
– Ἀσάη Ἑσμέ! Ἑσμὲ Ἀσάη!

ΟΙ ΑΠΟΜΕΙΝΑΝΤΕΣ

Ὅμως ὑπάρχουν ἀκόμα
λίγοι ἄνθρωποι
ποὺ δὲν εἶναι κόλαση
ἡ ζωή τους
ὑπάρχει τὸ μικρὸ πουλὶ ὁ κιτρινολαίμης
ἡ Fraülein Ramser
καὶ πάντοτε τοῦ ἥλιου οἱ ἀπομείναντες
οἱ ἐρωτευμένοι μὲ ἥλιο ἢ μὲ φεγγάρι
ψάξε καλὰ
βρές τους, Ποιητή!
κατάγραψέ τους προσεχτικὰ
γιατί ὅσο πᾶν καὶ λιγοστεύουν
λιγοστεύουν

ΣΦΡΑΓΙΔΑ Ή Η ΟΓΔΟΗ ΣΕΛΗΝΗ (απόσπασμα)

Κυριακή

Κύματα Κυριακῆς τὰ μάτια μου
κύματα μοναξιᾶς τὰ χέρια μου
τρίζουν ἀπὸ ὕπνο ἀθῷο
τὰ δόντια μέσα στὴν καρδιά μου
τὸ πεθαμένο τὸ παιδί
δὲν ξενιτεύεται
πάει κρατώντας ἕνα
κόκκινο σκυλάκι
μέσα στὸ μαντίλι
τέρατα περπατοῦν
ἀνάποδα στὰ ὄνειρα
φυσάει ἕνας ἄγριος ἀέρας
πάνω ἀπ᾿ τὶς λεμονάδες
πετάει μιὰ νυχτερίδα
σὰν πικραμένο εὐαγγέλιο
μ᾿ ἕνα μαῦρο πανὶ
μία γυναίκα
σκεπάζει τὸ φεγγάρι

Ἡ φεγγαράδα

Ἀπὸ αἷμα πουλιῶν πλημμυρισμένο
κρυμμένο μένει τὸ φεγγάρι
πότε πίσω ἀπὸ δέντρα
πότε πίσω ἀπὸ θηρία
πότε πίσω ἀπὸ σύννεφα
μὲ θόρυβο ποὺ ξεκουφαίνει τὰ φτερὰ ἀγγέλων
κάτι θέλουν νὰ ποῦν κάτι σημαίνει
εἶναι ἀκόμα καλοκαίρι
ὅμως μιὰ μυρωδιὰ ἀπὸ θειάφι φράζει τὸ χειμώνα
δὲν ἔχει οὔτε καρέκλα νὰ καθίσεις
καὶ οἱ καρέκλες ἔφυγαν στὸν οὐρανό