Η ίδρυση του Πανεπιστημίου της Σμύρνης ήταν ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο που εμπνεύστηκαν ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Δεν οραματίστηκαν μόνο την απελευθέρωση της Μικράς Ασίας, αλλά και τον εκπολιτισμό και την πνευματική και διοικητική άνθισή της, με επίκεντρο το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης.
Αλλά ας πούμε λίγα λόγια για τον σπουδαίο επιστήμονα Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή. Ήταν Έλληνας της διασποράς και γόνος μεγάλης ελληνικής οικογένειας από το Μποσνοχώρι ή Βύσσα, προάστιο της Αδριανούπολης. Γεννήθηκε στο Βερολίνο στις 13 Σεπτεμβρίου 1873. Δέχθηκε ελληνοχριστιανική παιδεία και μητρική του γλώσσα ήταν η ελληνική. Παρότι στην αρχή σπούδασε πολιτικός μηχανικός στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου στις Βρυξέλλες, κατάλαβε ότι ήταν κάτι που δεν τον ικανοποιούσε κι έτσι συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν που θεωρείτο ως το υψιπύργιον των Μαθηματικών. Με την διδακτορική εργασία του το 1904 για τις Ασυνεχείς λύσεις του Λογισμού των Μεταβολών, αναγορεύτηκε Διδάκτωρ της Φιλοσοφίας και των Μαθηματικών. Εν συνεχεία διορίστηκε τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Αννόβερου, και χάρη στις μελέτες και στα επιτεύγματά του στο χώρο της Φυσικής, ανέλαβε τη θέση του Τακτικού Καθηγητή σε Πολυτεχνείο της Πολωνίας. Ακολούθησε ο διορισμός του στο Πανεπιστήμιο του Μπρέσλαου, όπου διαδέχτηκε στην πρώτη έδρα της Μαθηματικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου του Γκέτινγκεν τον διάσημο Καθηγητή Φέλιξ Κλάιν, ένα από τα σπουδαιότερα μαθηματικά πνεύματα της εποχής, τον Δία των Μαθηματικών, όπως τον αποκαλούσαν. Ο Καραθεοδωρή, με το βιβλίο του Θεωρία των Συναρτήσεων, που εξέδωσε το 1918, είχε κερδίσει την παγκόσμια αποδοχή και τον έπαινο, κι έτσι το ίδιο έτος εκλέχτηκε Τακτικός Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και το επόμενο έτος, στις 3 Ιουλίου 1919, ανακηρύχθηκε Μέλος της Πρωσικής Ακαδημίας Επιστημών.
Παρ’ όλο που ο Καραθεοδωρή ήταν ολόψυχα δοσμένος στα μαθηματικά, η μακροχρόνια ενασχόληση της οικογένειάς του με την πολιτική και τη διπλωματία δεν του επέτρεπε να αδιαφορεί για τα κοινά. Η οικογενειακή αυτή παράδοση, το αναγνωρισμένο επιστημονικό κύρος, η φιλοπατρία, καθώς και τα αποδεδειγμένα διοικητικά προσόντα του Καραθεοδωρή, οδήγησαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο στο να τον καλέσει τον Σεπτέμβριο του 1919 στο Παρίσι από το Βερολίνο. Εκεί ο σπουδαίος επιστήμονας του παρουσίασε κάποιες απόψεις του για την ίδρυση ενός δεύτερου πανεπιστημίου στην Ελλάδα και του υπέβαλε σχετικό γραπτό υπόμνημα. Ο Βενιζέλος αποφάσισε έδρα αυτού του δεύτερου πανεπιστημίου να είναι η Σμύρνη, η οποία από τον Μάιο του 1919 είχε ήδη απελευθερωθεί από τον ελληνικό στρατό. Έτσι τον Ιούλιο του 1920, η Ελληνική Κυβέρνηση καλεί επίσημα με επιστολή της τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή να αναλάβει την έδρα του Τακτικού Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ταυτόχρονα να οργανώσει το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης. Το σχέδιο της λειτουργίας του το συντάσσει ο Καραθεοδωρή κατά το πρότυπο των Αγγλοσαξονικών Πνευματικών Ιδρυμάτων, τα οποία περιλαμβάνουν Θεωρητικές και Εφηρμοσμένες Επιστήμες. Επίσημη γλώσσα ορίζεται η ελληνική. Έμβλημά του έχει τη φράση «Φως εξ Ανατολών», επειδή ο κορυφαίος Καθηγητής επιθυμεί να περάσει σε όλους το μήνυμα ότι «η Ελλάδα δεν πηγαίνει στη Μικρά Ασία για να κατακτήσει και να δυναστεύσει ξένους λαούς, αλλά για να μεταδώσει σε αυτήν τον ανώτερο πολιτισμό της».
Επίσημα η οργάνωση του Πανεπιστημίου της Σμύρνης ανατέθηκε στον Καραθεοδωρή από τον ύπατο αρμοστή της Ελλάδας Αριστείδη Στεργιάδη. Προτεραιότητα του σπουδαίου επιστήμονα ήταν να εφοδιάσει το Πανεπιστήμιο με τα απαραίτητα όργανα και το ειδικό υλικό που απαιτείται. Συμπαραστάτη του στην επιλογή και την προμήθεια όλων αυτών είχε τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Βερολίνου Γεώργιο Ιωακείμογλου. Ο Καραθεοδωρή φρόντισε ακόμη και για την επίπλωση του πανεπιστημίου.
Σύμφωνα με το διάταγμα της Ύπατης Αρμοστείας Σμύρνης, το Πανεπιστήμιο θα περιλάμβανε : 1) Σχολή γεωπονική και φυσικών επιστημών, με σκοπό την εκπαίδευση πολιτικών μηχανικών, μηχανολόγων, αρχιτεκτόνων, ηλεκτρολόγων, χημικών, γεωλόγων, βοτανολόγων, ζωολόγων κ.ά. 2) Σχολή ανατολικών γλωσσών και ανατολικού πολιτισμού, από όπου θα αποφοιτούσαν δάσκαλοι για τα ανώτερα εκπαιδευτήρια. Στη σχολή θα διδάσκονταν η τουρκική, η αραβική, η περσική, η αρμενική καθώς και η αρχαία και νεότερη εβραϊκή γλώσσα. 3) Σχολή δημοσίων υπαλλήλων. 4) Σχολή Εμπορική. 5) Σχολή χωροσταθμών και εργοδηγών, όπου θα φοιτούσαν επιστάτες τεχνικών έργων. 6) Ανώτερο μουσουλμανικό ιεροδιδασκαλείο, για τη μόρφωση μουφτήδων και ιεροδικαστών. 7) Ινστιτούτο υγιεινής. 8) Δημόσια βιβλιοθήκη.
Ο Καραθεοδωρή θεωρούσε τη βιβλιοθήκη ως σπονδυλική στήλη του Πανεπιστημίου. Φιλοδοξούσε να την εμπλουτίσει τόσο, ώστε να είναι μοναδική στην Ανατολή. Σ’ αυτό τον βοήθησε ο Άουσερερ, ο οποίος ήταν για 12 χρόνια υπάλληλος της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Βερολίνου που επιπλέον ήξερε τουρκικά. Ο Άουσερερ πέτυχε την αγορά σπουδαίων συγγραμμάτων που στάλθηκαν στη Σμύρνη συσκευασμένα σε 36 μεγάλα κιβώτια. Αργότερα σ’ αυτά προστέθηκαν πολλά σπάνια και δυσεύρετα βιβλία σχετικά με τη Μικρά Ασία. Τα είχαν συγκεντρώσει οι Αυστριακοί αρχαιολόγοι, οι οποίοι διενεργούσαν ανασκαφές στην περιοχή της Εφέσου και της Σμύρνης κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η επιλογή του καθηγητικού προσωπικού έγινε από τον ύπατο αρμοστή Στεργιάδη, με βάση τα πρόσωπα που υπέδειξε ως κατάλληλα ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή.
Για τη στέγαση του Πανεπιστημίου της Σμύρνης χρησιμοποιήθηκε ένα μεγάλο και ευρύχωρο κτήριο στον λόφο του Μαχρή Μπαμπά. Το κτήριο ήταν μισοτελειωμένο όταν απελευθερώθηκε η Σμύρνη. Προοριζόταν να στεγάσει δημόσια βιβλιοθήκη και ανώτερη τουρκική σχολή. Αμέσως η Ύπατη Αρμοστεία ασχολήθηκε με τη διαμόρφωση και την αποπεράτωση του κτηρίου, που θα περιλάμβανε 70 ευρύχωρες αίθουσες, αμφιθέατρο 320 θέσεων και μεγάλο περίβολο. Οι εργασίες αποπερατώθηκαν τον Οκτώβριο του 1921. Από τον Αύγουστο έως και τον Οκτώβριο του 1921, ο Καραθεοδωρή πήγε στη Γερμανία για να μεριμνήσει για θέματα του Πανεπιστημίου. Επέστρεψε στη Σμύρνη στις 12 Οκτωβρίου. Από τότε παρέμεινε εκεί μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή. Εργάστηκε με πίστη και ενθουσιασμό για την οργάνωση του Πανεπιστημίου, το οποίο δεν ήταν γραφτό να λειτουργήσει. Ο μοιραίος Αύγουστος του 1922 έφτασε με όλα τα τραγικά επακόλουθά του για τον Ελληνισμό και κυρίως για τον μικρασιατικό Ελληνισμό. Ο Καραθεοδωρή έμεινε εκεί μέχρι την τελευταία ημέρα. Έφυγε με το τελευταίο ελληνικό πλοίο από τη Σμύρνη και μόνο αφού πρώτα κατάφερε να φορτωθούν για την Αθήνα όλα τα βιβλία και ένα μέρος από τα όργανα του Πανεπιστημίου, που με τόση φροντίδα είχε συλλέξει. Ο Καραθεοδωρή ήταν αυτός που κλείδωσε την κεντρική πόρτα του Πανεπιστημίου της Σμύρνης. Οι λυγμοί του συνόδευαν το γύρισμα στην κλειδαριά του μεγάλου κλειδιού της πόρτας. Το κλειδί αυτό το παρέδωσε αργότερα συμβολικά στον Νικόλαο Πλαστήρα. Γράφει ο τότε πρόξενος της Αμερικής στη Σμύρνη, Τζορτζ Χόρτον, στο βιβλίο του «Αναφορικά με την Τουρκία» : «Ένας από τους τελευταίους Έλληνες που είδα στους δρόμους της Σμύρνης πριν από την είσοδο των Τούρκων ήταν ο καθηγητής Καραθεοδωρή, πρύτανις του καταδικασμένου εν τη γενέσει του Πανεπιστημίου. Όταν αναχώρησε ο Καραθεοδωρή από τη Σμύρνη, ήταν σαν να έφευγε από τη Μικρά Ασία η ενσάρκωση της ελληνικής ευφυΐας, της τέχνης και του πολιτισμού». Ενώ ο δημοσιογράφος Θεοδόσιος Δανιηλήδης, ο άνθρωπος που τον έσωσε την τελευταία στιγμή από τον θάνατο, γράφει στο προσωπικό του ημερολόγιο : «Ήμουν έτοιμος να αποπλεύσω με μια κατάμεστη βάρκα, όταν είδα στην προκυμαία τον Καθηγητή. Του έκανα νόημα να έρθει, αλλά αυτός προσπαθούσε να παρηγορήσει μια γριούλα. Σχεδόν σηκωτό τον πήγα στη βάρκα. Μέχρι να φτάσουμε στο «Νάξος», είχε στραμμένη την κεφαλή προς τη μεριά της Σμύρνης που καιγόταν. Ήταν αμίλητος και δακρυσμένος…»
Τα πολύτιμα βιβλία, τα όργανα φυσικής και χημείας του Πανεπιστημίου της Σμύρνης, καθώς και το αρχείο του (έγγραφα, επιστολές, λογαριασμοί τραπεζών, προσφορές, αποδείξεις κ.τ.λ.) παραδόθηκαν από τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή στον καθηγητή Δημήτριο Χόνδρο. Σήμερα όλα αυτά φυλάσσονται στο Μουσείο «Φυσικών Επιστημών και Τεχνολογίας» του Πανεπιστημίου Αθηνών (Σόλωνος 104).
(Πηγή : Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή – Ο ιδρυτής του Πανεπιστημίου της Σμύρνης, της Δέσποινας Τραυλού, οικονομολόγου – εκδότριας.)
(Εικόνα: Πανεπιστήμιο Σμύρνης - Ιστότοπος "Κωνσταντινούπολη")
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου